مدیرامروزه با توجه به افزایش ارتفاع سازه‌ها و همچنین بالا رفتن سن بهره‌برداران، اجرای آسانسور در ساختمان‌ها ضرورت پیدا کرده و این ضرورت تا جایی پیش رفته که ساختمان‌های با تعداد طبقات کم مثلا 2 طبقه هم برای سازه‌ی خود آسانسور تعبیه می‌کنند چون اجرای آسانسور در خرید و فروش ساختمان، یک مزیت ویژه به حساب می‌آید.
طراحی و اجرای آسانسور، کاری تخصصی است و به دقت بالایی نیاز دارد. کیفیت آهن کشی آسانسور، (که در ادامه توضیح می‌دهیم) ارتباط مستقیم با لرزش آن دارد. پس باید در اجرای جزئیات آن نهایت دقت را نمود. در پروژه‌ها اصولا پروسه‌ی نظارت و اجرای آسانسور بر عهده‌ی شرکت‌های مجری آسانسور می‌باشد. این پروسه شامل شاسی کشی، (اسکلت فلزی آسانسور)، نصب تجهیزات الکتریکی (تابلو برق و …) و مکانیکی آن می‌باشد.
اما در تخلفات ساختمانی مربوط به آسانسور نام مهندسین ناظر به عنوان مقصرین این پرونده‌ها در دادگاه‌های قضایی مطرح می‌شود. همچینین طبق ضوابط مبحث دوم و مبحث پانزدهم مقررات ملی ساختمان، مهندسین ناظر وظیفه‌ی کنترل و اجرای آسانسور در ساختمان را بر عهده دارند. پس بهتر است روش اجرای آن و همینطور اطلاعات مهمی در این زمینه به شما بدهیم.
مراحل اجرای آسانسور
- جانمایی چاهک آسانسور در مرحله‌ی فونداسیون
یکی از مهمترین و اولین مراحل اجرای ساختمان، اجرای فونداسیون است که جانمایی چاهک آسانسور هم بخشی از آن است. در جانمایی چاهک آسانسور باید نهایت دقت را نمود که ابعاد آن جابه‌جا یا کوچک نشود. چون برای اصلاح آن در روند اجرای آسانسور، هزینه‌های زیادی باید پرداخت. این کار توسط مهندس ناظر باید چک شود. کارهایی که در این مرحله باید انجام شود به شرح زیر است:
- ارتفاع مورد نیاز چاهک آسانسور از کف چاهک تا سطح کف‌سازی شده‌ی اولین ایستگاه قبل از بتن‌ریزی باید حداقل 190 سانتی‌متر باشد.
- در زمان بتن‌ریزی کف چاهک، 10 سانتی‌متر بتن مگر و 30 سانتی‌متر آرماتوربندی و بتن‌ریزی باید باشد و ارتفاع باقیمانده نباید کمتر از 150 سانتی‌متر باشد.
- برای اجرای سکوهای ضربه‌گیر و همچنین پلیت‌های شاسی آسانسور، در چهار طرف چاله، طبق نقشه در فونداسیون قبل از بتن ریزی جایگذاری شود.
در این مرحله نکته‌ی مهم، پیش‌بینی چاه ارت است که می‌توان از چاه ارت اصلی ساختمان استفاده کرد و اگر این چاه پیش‌بینی نشده باشد و یا فاصله داشته باشد، در نزدیک محل اجرای آسانسور چاه ارت حفر می‌شود که عمق آن حداقل 8.6 متر باید باشد تا به رطوبت زمین برسیم.
- اجرای بازشوی آسانسور در سقف طبقات
بعد از مشخص شدن جای چاهک در پی، باید دقت شود که در مرحله‌ی اجرای سقف‌ها، محل بازشوی آسانسور دقیقا در راستای چاهک باشد. برای کنترل این مورد از دوربین‌های نقشه برداری و یا شاقول بنایی استفاده می‌شود.
- اجرای قطعات مدفون در بتن (پلیت‌های اتصال شاسی در طبقات و قلاب آسانسور)
همزمان با اجرای سقف‌ها و بتن‌ریزی آن‌ها، باید قطعات مدفون در بتن را اجرا کرد. پلیت‌های اتصال باکس آسانسور باید طبق نقشه به تیرهای اطراف آسانسور وصل شوند و همچنین قلاب تعمیر موتور آسانسور حتما در سقف اتاقک سرپله مد نظر گرفته شود و بعد بتن‌ریزی انجام شود.
- عملیات شاسی کشی آسانسور
در چهار طرف آسانسور طبق نقشه‌های خود سازه آسانسور از اسکلتی استفاده می‌شود که ریل‌های حرکت کابین و سایر متعلقات آسانسور به این اسکلت متصل خواهد شد. برای این اسکلت اصولا از چهار نبشی استفاده می‌شود که این نبشی‌ها در طول باید به وسیله‌ی پلیت‌هایی که به نبشی ها جوش داده می‌شود و پیچ به یکدیگر وصل شوند و باید از اتصال لبه به لب آن‌ها خودداری کرد (علت این کار دینامیکی بودن بار آسانسور است) و در سقف‌ها به پلیت‌هایی که در تیرها تعبیه شده به وسیله‌ی جوش وصل شوند.
سپس این نبشی‌ها به وسیله‌ی تسمه یا ناودانی به یکدیگر وصل می‌شوند. این شاسی کشی تا 100 سانتی‌متر بالاتر از کف تمام شده‌ی خرپشته ادامه پیدا می‌کند و سپس با مقاطع I شکل به همدیگر وصل می‌شوند. پس از اتمام آهن‌کشی روی اسکلت سازه ضد‌زنگ اجرا خواهد شد.
نکته‌ی حائز اهمیت در این مرحله این است که اغلب جوش‌ها به صورت قائم اجرا می‌شود و الکترودهای ضخیم برای این نوع جوش مناسب نیستند و حداکثر قطر الکترود استفاده شده در این نوع جوش بهتر است 4.5 میلی‌متر باشد.
- آرماتوربندی و بتن‌ریزی دال سقف چاهک آسانسور
پس از اتمام تمامی مراحل بالا روی چهار مقطع I شکل که 100 سانتی‌متر بالاتر از کف تمام شده‌ی سقف آخر نصب شده، دال بتنی 20 سانتی‌متری اجرا می‌شود. در این دال غلاف‌هایی برای عبور کابل‌های آسانسور طبق نقشه‌های اجرای آسانسور و با هماهنگی شرکت نصاب آسانسور ایجاد شود. این دال بتنی برای تعبیه موتورخانه آسانسور اجرا می‌شود و همچنین از ورود لرزش و صداهای ایجاد شده‌ی موتور به داخل کابین آسانسور نیز جلوگیری می‌کند.
موتورخانه‌ی آسانسور ضوابط زیر را دارد:
الف) ارتفاع کف تمام شده‌ی موتورخانه تا زیر سقف خرپشته نباید کمتر از 180 سانتی‌متر باشد.
ب) قلاب فلزی که به سقف بالای موتورخانه وصل است باید مناسب حداقل وزن 1500 کیلوگرم باشد. (بسته به وزن موتور این عدد متغیر است).
ج) اتاق موتورخانه باید دارای فن جهت تهویه (که قواعد خاص خودش را دارد) باشد.
- دیوارچینی چاه آسانسور
پس از اجرای شاسی کشی نوبت به اجرای دیوارهای پیرامونی چاه آسانسور می‌رسد که باید ضوابط زیر در دیوارکشی رعایت شود:
الف) طبق مبحث چهارم مقررات ملی ساختمان، ضخامت دیوارهای آسانسور باید 20 سانتی‌متر باشد. همچنین عایق حرارت و صوت برای دیوارهایی که با واحدها مشترک است باید طبق مبحث 19 مقررات ملی رعایت شود.
ب) جدار دیوارها باید با مصالحی پوشانده شود که هنگام استفاده از آسانسور، روی کابین ریزش نداشته باشد. همچنین باید رنگ‌آمیزی شود. بهتر است در زمان اندود کردن دیوارها در قسمت زیرین درب ورودی را حدود 3 سانتی‌متر فرو رفته‌تر در نظر بگیرید.
علت این کار آن است که هنگام نظافت راه پله آب به داخل چاه نفوذ نکند و باعث تخریب اندود دیوار نشود. اگر این 3 سانتی‌متر در نظر گرفته نشود باید با ورق فلزی به اندازه‌ی ضخامت سقف و با عرض درب ورودی پوشانده شود.
ج) به هیچ عنوان در چاه آسانسور هیچ لوله‌ی تاسیساتی و کابل برق دیگری به غیر از سیم و کابل‌های مربوط به آسانسور، عبور داده نشود.
- اجرای کابل کشی و نصب تابلو برق سه فاز
این مورد مربوط به مهندسین برق می‌شود و ما در این مقاله از توضیح این مورد خودداری می‌کنیم.
- دورچینی درب طبقات
بعد از تمام شدن نصب ریل و درب و کنترل نهایی و تایید آن، باید دور درب‌ها به وسیله‌ی بلوک یا آجر و یا پوشش فلزی پوشانده شود و باید دقت شود که این پوشش با لبه‌ی داخلی همسطح باشد.
هزینه‌ی طراحی و اجرای آسانسور
چون عوامل زیادی بر هزینه‌ی خرید و اجرای آسانسور تاثیر می‌گذارد، متخصصان بدون بررسی دقیق ساختمان قیمت نمی‌دهند. عوامل موثر بر اجرای آسانسور عبارتند از:
- تعداد ایستگاه
- تعداد طبقات
- ابعاد ساختمان
- مشخصات و تاسیسات ساختمان
همچنین عوامل موثر بر هزینه‌ی خرید آسانسور عبارتند از:
- سرعت آسانسور
- میزان تحمل وزن
- وزن و اندازه‌ی کابین
- جنس و تزئینات کابین
- نوع آسانسور و سطح برنامه نویسی (اتوماسیون) آن
بارگذاری آسانسور
بار آسانسور شامل دو نوع بار مرده و زنده است. میزان این دو نوع بار بسته به نوع آسانسور انتخابی متفاوت است.
- بار زنده‌ی آسانسور
مطابق ضوابط مبحث 6 مقررات ملی ساختمان، حداقل بار زنده‌ی گسترده‌ی یکنواخت 3.6 کیلونیوتن بر مترمربع و بار زنده متمرکز آسانسور برابر 1.3 کیلونیوتن است (که بر روی سطحی به ابعاد 50*50 وارد می‌شود).
- بار مرده آسانسور
بار مرده آسانسور توسط مشخصات فنی شرکت سازنده مشخص می‌شود. می‌توان برای ساختمان‌های مسکونی با ارتفاع متوسط آن را بین 800 تا 1000 کیلوگرم در نظر گرفت.
به علت اینکه آسانسور در راستای عمودی، محل اثر بار آن پیوسته در حال تغییر است، پس بار آسانسور ماهیت دینامیکی دارد و باید برای لحاظ نمودن اثر ضربه‌ی نیروهای وارده با ضریبی تشدید شوند. طبق مبحث 6 مقررات ملی ساختمان “وزن اتاقک، ماشین آلات، وزنه‌ی تعادل و بار زنده ناشی از وزن مسافران و وسایل باید در ضریب 2 ضرب شود، مگر آنکه بارهای اسمی ارائه شده توسط سازنده در ضریبی بیشتر از مقدار ضرب شده باشد.”
دفترچه محاسبات آسانسور
دفترچه محاسبات آسانسور شامل موارد زیر می‌شود :
- مشخصات چاهک آسانسور
- پلیت‌هایی که برای شاسی و ضربه‌گیر داخل چاهک آسانسور در بتن دفن می‌شود.
- مشخصات پلیت‌هایی که در طبقات داخل تیرها نصب می‌شود.
- جزئیات اتصال شاسی به پلیت‌ها (جوش و پیچ و …)
- مشخصات مقاطع نبشی (شاسی اصلی)
- مشخصات مقاطع ناودانی و فواصل بین آن‌ها
- مشخصات دال سقف چاهک
- مشخصات مقطع و محل قرارگیری قلاب سقف خرپشته
انواع مختلف آسانسور
- آسانسورهای کششی (کابلی)
ساختار این نوع آسانسور بر حسب ماشین آت‌وود است و از وزنه و موتور استفاده می‌شود. در ماشین آت‌وود وزن وزنه‌ها برابر هستند. بنابراین با وارد کردن نیروی کم به هر طرف، سیستم جابه‌جا می‌شود. ولی در آسانسور به این علت که وزن کابین همواره در حال تغییر است، برای اینکه فشار وارده به موتور کم شود وزن کادر وزنه‌ی تعادل همواره نصف ظرفیت کابین است که اگر خالی یا پر بود، نیروی وارده برابر با نصف حالت قبل باشد.
اجرای آسانسور کششی همواره در مراحل پایانی اجرای ساختمان انجام می‌شود و حدود یک ماه نصب آن زمان می‌برد.
- آسانسور هیدرولیکی
در این نوع آسانسور فقط در حرکت رو به بالا موتور نیاز به کار کردن دارد. این آسانسورها به وسیله‌ی جک هیدرولیکی که در پایین چاهک آسانسور قرار دارد و با نیروی کم پمپ، به سمت بالا هدایت می‌شود. از معایبی که این آسانسور دارد و ما نمی‌توانیم آن را در ساختمان‌های بیش از 5 سقف استفاده کنیم، آن است که اگر بخواهد طبقات زیادی بالا رود به پیستون بالاتری نیاز داریم که با محدودیت فضا روبه‌رو می‌شویم.
از مزایای آن می‌توان کم بودن استهلاک و خرابی، نرمی حرکت و توانایی بالای حمل و نقل، امکان زیباسازی آسانسورها، عدم نیاز به موتورخانه و امنیت بالا، در مصارف خانگی زیر 5 سقف نام برد.
- آسانسور مغناطیسی
این نوع آسانسور بدون استفاده از کابل و موتور کار می‌کند و به وسیله‌ی آهنربای مغناطیسی در کف و دیواره‌ها، آسانسور به حرکت در می‌آید. این آسانسورها بسیار امن‌تر از سایر آسانسورهاست. اما به علت قیمت بالا، نصب این آسانسورها رواج کمی دارد.
- آسانسور پنوماتیک
آسانسور پنوماتیک برای خانه‌های 2 تا 4 طبقه و یا خانه‌های دوبلکس مناسب است و بیش از 240 کیلوگرم نمی‌تواند حمل کند. این نوع آسانسور از سیستم وکیوم هوا برای جابه‌جایی استفاده می‌کند.
- آسانسور پیچی
این نوع آسانسور بهترین انتخاب برای خانه‌های کم‌جا با ارتفاع حداکثر 4 طبقه است. آسانسورهای پیچی شامل یک پیچ بلند، یک مهره و یک تسمه است که توسط موتور به حرکت در می‌آید و کابین را جابه‌جا می‌کند. این آسانسورها ایمنی بسیار بالایی دارند و می‌توان گفت آسانسور بدون سقوط هستند. چون اگر تسمه پاره شود آسانسور از کار می‌ایستد. این آسانسورها نیاز به فضا برای موتورخانه ندارند و بر خلاف پنوماتیک، محدودیت تعداد مسافر ندارند.
ظرفیت آسانسور
عوامل موثر جهت محاسبه‌ی ظرفیت آسانسور عبارتند از:
- نوع کاربری ساختمان و تعداد طبقات آن
- تعداد واحد و میزان جمعیت هر طبقه
- فاصله‌ی طبقات از یکدیگر (ارتفاع)
انواع آسانسور از لحاظ کاربری به شرح زیر است:
- آسانسور بیمارستانی: که خود شامل دو نوع آسانسور است. یکی برانکارد بَر و دیگری بیماربَر. در نوع برانکارد بَر دو درب (با عرض زیاد) جهت حمل راحت برانکارد تعبیه می‌شود. همچنین ابعاد آن به خاطر وجود برانکارد باید متفاوت باشد. (هم مساحت کابین و هم ارتفاع کابین) حرکت این نوع آسانسور نیز باید نرم و آهسته باشد.
- آسانسور خودرو بَر: در ساختمان‌هایی که فضا برای پارکینگ نسبت به واحدها کم است و امکان استفاده از رمپ نیست و همچنین در مناطق پر ترافیک شهر برای پارکینگ‌های شهری اجرای آسانسور خودروبر گزینه مناسبی است.
- آسانسور صنعتی و ضد انفجار: این آسانسور برای صنایع پالایشگاهی و پتروشیمی، صنایع نیروگاهی، صنایع فولاد و مس و …، صنایع سدسازی، صنایع معدنی، کارخانه‌جات مختلف تولیدی و صنعتی طراحی می‌شود.
- آسانسور حمل بار: برای حمل بار هستند و اصولا هنگام ساخت ساختمان یا در سوله‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند.
نتیجه‌گیری
همانطور که در این مقاله اشاره کردیم عوامل زیادی بر طراحی سازه و اجرای آسانسور تاثیر دارند و در نهایت، طراح باید طبق چاهک آسانسور و فضایی که دارد کابینی طراحی کند که از حداکثر فضا استفاده کرده باشد. با تغییر مساحت کابین متعاقبا موتور و تمامی متعلقات مربوط به آسانسور تغییر می‌کند، که طراح باید این تغییر را لحاظ کند.
توجه به چند نکته در این زمینه الزامیست:
- استفاده از آسانسور در ساختمان‌های با طول مسیر عمودی 10.5 متر یا 4 طبقه الزامیست.
- در ساختمان‌هایی که 8 یا بیش از 8 طبقه دارند یا طول مسیر 28 متر است، باید حداقل دو آسانسور در طراحی ساختمان در نظر بگیریم.
- اگر در ساختمان دو آسانسور وجود دارد حداقل یکی از آن‌ها باید قابلیت جابه‌جایی صندلی چرخ‌دار را داشته باشد.
- بهترین مکان آسانسور، نزدیک‌ترین مکان برای رفت و آمد مسافران می‌باشد که حداکثر فاصله‌ی ورودی واحد تا آسانسور 45 متر است و باید در مرکزی‌ترین نقطه‌ی ساختمان قرار گیرد.