مدیروقتی مهندسین، یک سازه‌ی بتنی را طراحی می‌کنند، عددهای خاصی را برای مقاومت‌های آن در نظر می‌گیرند. برای اینکه ساختمان اجرا شده در عمل به آنچه که مهندس طراح سازه در نظر گرفته، نزدیک باشد، باید این مقاومت‌ها کنترل شود. به همین علت هنگام بتن‌ریزی نمونه‌هایی تحت شرایط و ضوابطی که در آیین نامه ذکر شده برمی‌دارند که آن‌ها را تحت آزمایش قرار داده و مقاومتشان را کنترل کنند. این شرایط به شرح زیر است:
- نمونه‌برداری برای مقاومت در هر سازه و از هر نوع و رده بتن نیز، باید درپای کار یا محل پروژه صورت گیرد. پذیرش بتن از نظر مقاومت نیز برای هر نوع و رده در هر سازه به صورت جداگانه انجام می‌شود. در نوبت‌های نمونه‌برداری برای تعیین مقاومت بتن، لازم است نمونه‌برداری از بتن تازه طبق استاندارد ملی ۳۲۰ ۱-۱، از وسیله حمل بتن به صورت مرکب باشد.
در صورت انتقال بتن به کارگاه توسط کامیون مخلوط‌کن، نمونه‌گیری باید پس از افزودن تمام اجزای بتن (از جمله افزودنی‌های شیمیایی یا معدنی، الیاف و…) به صورت مرکب از کامیون مخلوط‌کن انجام گیرد. بدیهی است باید بین انطباق مقاومتی بتن آماده با رده مورد نظر و انطباق مقاومتی بتن مصرفی در یک سازه تفاوت قائل شد.
بلوک‌های مختلف مشابه یکدیگر، سازه‌های مختلف و جدا از یکدیگر تلقی می‌شوند و ضوابط و تواتر نمونه‌برداری برای هر یک از آن‌ها به صورت جداگانه کاربرد دارد؛
حتی اگر بتن آن‌ها از یک واحد تولید بتن و در یک زمان تأمین شود. در صورتی که از دو یا چند نوع بتن مختلف (سبک، سنگین، حباب‌دار، الیافی و خودتراکم، همچنین بدون افزودنی و با افزودنی) در یک سازه استفاده شود، نمونه‌برداری مورد نظر باید جداگانه انجام گیرد. در صورت بکارگیری از دو یا چند رده مقاومتی با مقاومت‌های مشخصه مختلف در یک سازه، ضوابط نمونه‌برداری برای هر یک به صورت جداگانه اعمال می‌شود. - در مواردی که حجم هر پیمانه بتن در پای کار یک متر مکعب باشد، تواتر نمونه‌برداری باید برای یک سازه و هر نوع و رده بتن، حداقل برابر با بیشترین مقادیر زیر باشد.
الف) یک نمونه‌برداری در هر نوبت کاری روزانه: توجه داشته باشید هر نوبت کاری، بخشی از شبانه‌روز را تشکیل می‌دهد و ممکن است ۸ ساعت یا بیشتر باشد.
ب) هر ۳۰ مترمکعب بتن: در این مورد، شالوده یا سایر اعضا می‌تواند در نظر گرفته شود.
پ) هر ۱۵۰ متر مربع سطح دال و دیوار: مقصود از سطح دال و دیوار، سطح یک وجه آن است و نباید مجموع دو وجه در نظر گرفته شود.
ت) هر ۱۰۰ متر طول تیر و کلاف در مواردی که جدا از سایر قطعات بتن‌ریزی شوند: در صورتی که تیر و کلاف با دال یا شالوده بتن‌ریزی شوند، ضوابط آن قطعات نیز در نظر گرفته می‌شود و هر یک تعداد نوبت بیشتری به دست دهد، ملاک خواهد بود.
ث) هر ۵۰ متر طول ستون و تیر طره‌ای: مقصود از طول ستون ارتفاع از کف طبقه تا زیر تیر یا دال خواهد بود. تیرهای طره‌ای دارای ضوابطی مانند ستون خواهند بود. - در مواردی که حجم هر پیمانه بتن در محل پروژه بیشتر یا کمتر از یک متر مکعب باشد، مقادیر «ب» تا «ث» را می‌توان به همان نسبت افزایش یا کاهش داد؛ البته مشروط بر آنکه این نسبت بیشتر از ۲ یا کمتر از نصف نشود. این افزایش را در مواردی که بتن دارای گواهینامه خاص یا پروانه استاندارد ملی باشد، می‌توان اعمال نمود. در مواردی که بتن توسط دستگاه نظارت، به دلیل عدم انطباق با رده نامناسب تشخیص داده شده باشد، تواتر سختگیرانه به کار گرفته می‌شود و چنانچه انطباق با رده، مجدداً تأیید شود، تواتر معمولی به کار گرفته خواهد شد.
دستگاه نظارت با توجه به اهمیت سازه و عدم وجود یکنواختی مطلوب در ساخت بتن، می‌تواند مقادیر بتن برای نمونه‌برداری از بتن‌هایی با حجم پیمانه کمتر از یک متر مکعب را کاهش دهد، تا تعداد نوبت‌های نمونه‌برداری بیشتر شود و در صورتی که یکنواختی مجدداً حاصل شود، می‌تواند از تواتر نمونه‌برداری بالا استفاده کند. وقتی بتن با کامیون مخلوط‌کن حمل می‌شود، حجم هر پیمانه، همان حجم بتن کامیون مخلوط‌کن خواهد بود و چنانچه برای مثال، در هر نوبت ۶ متر مکعب بتن حمل شود، احجام مرتبط با تواتر نمونه‌برداری حداکثر در ۲ ضرب می‌گردد.
به طور مثال چنانچه هر نوبت ساخت بتن ۰٫۵ متر مکعب باشد و این حجم بتن در یک وسیله خاص حمل گردد، می‌توان احجام تواتر نمونه‌برداری قسمت «الف» تا «ث» را با توجه به نظر دستگاه نظارت در ۰٫۵ ضرب نمود. علاوه بر دارا بودن پروانه استاندارد، گاه مراجع ذی‌صلاح دیگری مانند مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی اقدام به صدور گواهینامه فنی می‌نمایند که در این مورد قابل استناد است. - در هر سازه برای هر نوع و هر رده بتن، حداقل ۶ نوبت نمونه‌برداری، صرف‌نظر از حجم یا سطح بتن، ضرورت دارد. در نظر داشته باشید بندهای مربوط به تواتر نمونه‌برداری، برای سازه‌های در جا ریخته معتبر است و برای قطعات پیش‌ساخته و منفرد – مانند تیر برق، تراورس یا صندوقه‌های مورد استفاده در صنعت برق و مخابرات – اعتبار ندارد؛ مگر اینکه دستگاه نظارت تشخیص دهد که از این ضوابط می‌توان در این‌گونه موارد نیز بهره برد.
- در مواردی که کل حجم هر نوع یا هر رده بتن در یک سازه از ۳۰ متر مکعب کمتر باشد، مشروط بر اینکه به تشخیص دستگاه نظارت، دلیلی بر رضایت‌بخش بودن کیفیت مقاومت بتن وجود داشته باشد، می‌توان از نمونه‌برداری برای مقاومت و آزمایش آن صرف‌نظر کرد.
استفاده از بتن آماده استاندارد یا بتن دارای گواهینامه خاص از مراکز ذی‌صلاح یا بتن دارای سابقه مناسب مقاومتی یا بکارگیری طرح مخلوط دارای سابقه مناسب (به شرط عدم تغییر اجزای بتن)، می‌تواند دلیل مناسبی بر رضایت‌بخش بودن کیفیت بتن تلقی شود. به هر حال دستگاه نظارت با مسئولیت خود می‌تواند از درخواست نمونه‌برداری و انجام آزمایش صرف‌نظر کند.